Hoe taal de wereld vormt (zelfs als je je teen stoot)

door Jorrit Stevens

Dit stuk is bedoeld als korte aanduiding van wat we met Denkadviseren bedoelen, een (hopelijk) begrijpelijk antwoord op een veelgestelde vraag over de verhouding tussen taal, denken en werkelijkheid en tegelijk als uitnodiging om deel te nemen aan de nieuwe leergang in 2026.

Een teen en een tafel

Stel je voor. Je loopt blootsvoets door je huis. Je denkt aan vakantie, een kat met zonnebril, de geur van pannenkoeken… en dan ineens:

BÁÁÁÁÁÁM. Tafel. Teen. Pijn.

Je springt op één been, vloekt binnensmonds en denkt:

“Zie je wel. Die tafel is écht. Daar helpt geen taal tegen. Dus al dat geleuter over ‘taal maakt de werkelijkheid’ is onzin.”

Maar wacht. Het wordt pas interessant als je beseft dat de tafel, je teen én je scheldwoorden allemaal meespelen in één groot verhaal dat we “werkelijkheid” noemen.

Het zijnde en de betekenis

De tafel is er gewoon. Zelfs zonder jou, zelfs zonder taal. Filosofen noemen dat het zijnde: de brute buitenwereld.

Maar zodra je zegt “tafel”, zodra je leert “niet met je ellebogen erop”, verandert dat zijnde in betekenis.Een tafel is meer dan hout: het is een eetplek, een altaar, een slagveld.

Daarmee raken we aan een klassiek vraagstuk in de taalfilosofie: de verhouding tussen Taal – Denken – Werkelijkheid (ook wel de driehoek van betekenis, zie bijv. Stokhof, Taal en betekenis). Mijn tekst staat in de traditie die zegt: wij kennen het zijnde altijd via taal. Niet de dingen op zich bepalen onze werkelijkheid, maar de betekenissen die wij erdoorheen weven.

Zeggen en Gezegde

Hier sluit een belangrijk onderscheid van Emmanuel Levinas op aan, waarover Naud van der Ven onlangs schreef (Levinas en AI). Levinas maakt verschil tussen het Gezegde en het Zeggen:

• Het Gezegde zijn de woorden die stollen, die vastleggen – “tafel”, “baan”, “lastige klant”.

• Het Zeggen is het gebeuren zelf: het moment dat taal iets losmaakt, iets opent, altijd ten overstaan van een ander.

In Denkadviseren zoeken we precies dat: niet de stellige taal die alles vastzet, maar de taalgebeurtenis die scheurtjes maakt. Waar iets nieuws kan verschijnen, vaak in één onverwachte zin.

Taal is als vieze handen

Woorden zitten overal aan. Noem oorlog een “missie” of ontslag een “herstructurering” — en de werkelijkheid verandert. Een schop tegen een tafel is vlees en bot, ja. Maar wat jij denkt tijdens die schop, wat je vertelt daarna, hoe je het herinnert: dát is taal. Zelfs pijn wordt verhaal.

Taal schept ook dit stuk

En nu komt de ironie: ook deze woorden die je nu leest, proberen werkelijkheid te maken. Namelijk dat er straks een groep enthousiaste deelnemers zit in de nieuwe Leergang Denkadviseren.

Als dat gebeurt, zie je live hoe taal werkelijkheid vormt.

Waarom dit belangrijk is

• Omdat je anders denkt dat alles vastligt (“zo is het nu eenmaal”).

• Omdat wie de taal bepaalt, ook de spelregels bepaalt.

• Omdat zelfs een teen tegen een tafel niet alleen bot en hout is, maar ook betekenis.

Tot slot een vraag

Wat gebeurt er als je vanaf morgen elk woord behandelt alsof het een hand is die ergens aanzit?

• “Dat is gewoon een baan.”

• “Zo zijn kinderen nu eenmaal.”

• “Tafel is tafel.”

Voor je het weet zit je tot je knieën in woorden die de wereld voor jou hebben ingericht.

Denktip van vandaag

Wrijf één woord schoon. Noem je ‘vergadering’ voortaan een tijdsdief. Of je ‘evaluatie’ een verhuld vonnis. Je zult versteld staan wat woorden durven doen als je even niet oplet..! :-)

---

➻ Nieuwsgierig? De Leergang Denkadviseren start in 2026 weer - waarschijnlijk in januari al (neem even digitaal contact - zie: contactformulier onderaan pagina, met ons op voor de precieze data!) Voor wie niet op zoek is naar een methode, maar naar een manier van zijn in taal, in contact, in betekenis.

➻ Meer informatie: www.denkadviseren.nl/leergang-denkadviseren