Denkverzet: over moed, macht en mentale ontsnappingen

In tijden waarin de fundamenten van onze democratische instituties onder druk staan — zie de weigering van minister Faber om een koninklijke onderscheiding te ondertekenen, of de manier waarop Trump en zijn kring de rechtsstaat proberen te herdefiniëren — wordt het woord verzet weer tastbaar. Niet als groot gebaar, maar als kleine daad van weigering. Niet als heroïek, maar als stilzwijgende besluitvorming van mensen met een geweten.

Verzet is in dit licht geen actie van buitenaf, maar een innerlijke beweging. Een beweging van denken. Van weigeren mee te gaan in wat onverdraaglijk is. Het vraagt geen spandoek, maar een spiegel. Geen massa, maar moed. In deze blog verken ik vier vormen van denkverzet. Elk perspectief roept de vraag op: wat doe je dan? Hoe ziet verzet eruit als je midden in een systeem zit dat ontspoort?

1. Verzet als ethisch appel

Niet: Wat wil jij anders? Maar: Wat verdraag jij niet meer te doen? Deze vraag, die we bij Levinas vinden als de confrontatie met het gelaat van de ander, herinnert eraan dat ethiek begint bij onrust. Verzet ontstaat daar waar iets in jou zegt: "dit niet."

Concreet? Een beleidsmedewerker weigert een tekst te redigeren waarin discriminatie impliciet wordt gelegitimeerd. Ze biedt haar ontslag aan, en stuurt een alternatieve tekst in als moreel statement.

Zoals Etty Hillesum besloot om niet onder te duiken, maar haar eigen menselijkheid te bewaren in het hart van het kamp, kun je ook vandaag de dag beslissen: mijn ziel is geen eigendom van de organisatie.

Verzet kent vele vormen

2. Verzet in een tijd van ontsporende systemen

Wat betekent het om 'professioneel' te zijn wanneer het systeem waarin je werkt zelf niet langer legitiem handelt? Denk aan juristen die onder druk worden gezet om beleid te verdedigen dat indruist tegen mensenrechten. Denk aan wetenschappers die het zwijgen wordt opgelegd over klimaat, oorlog of ongelijkheid.

Concreet? Een topambtenaar tekent bewust géén verklaring waarin een illegitieme maatregel gelegitimeerd wordt, en maakt dat stilzwijgende verzet expliciet in een vertrouwelijk schrijven, dat bewust uitlekt.

Denk aan de strategieën van Otpor!, waarin onschuldige daden als symbolisch protest fungeerden tegen autoritaire structuren. Een van de beroemdste acties was “Dinar za Smenu” (Dinar voor Verandering). Mensen mochten een munt doneren, kregen dan een stok, en mochten een ton met de beeltenis van Milošević slaan. Toen de politie de ton in beslag nam, zei Otpor! droogjes dat ‘de ton gearresteerd was’. Zo bleef het regime altijd verliezen: reageerden ze niet, dan waren ze zwak; grepen ze in, dan werden ze belachelijk gemaakt. Humor doorbrak de angst. En daarmee begon het verzet.

3. De adviseur als tijdelijke gast in machtsstructuren

Als adviseur ben je geen eigenaar van de organisatie, maar een passant. Juist dat maakt je tot een potentieel vreedzaam verstorend element. Je hoeft niet te 'winnen', maar kunt wel anders-zijn.

Concreet? Je besluit een reflectieve vraag te stellen in plaats van een oplossing aan te dragen. Of je benoemt wat niet wordt gezegd. Je bent als de hofnar — niet los van macht, maar ook niet verstrikt in haar logica. Zoals Ivan Illich stelde: de ware professional weet wanneer hij moet zwijgen, en wanneer hij moet weigeren.

4. Verzet als vorm, als stijl

Verzet is niet altijd een expliciete actie, het zit ook in toon, taal, ritme. In de weigering om mee te gaan in het dictaat van snelheid, efficiëntie, standaardisering. In het kiezen van woorden die ruimte laten voor ambivalentie, kwetsbaarheid, verwondering.

Concreet? Een consultant stuurt geen PowerPoint, maar een handgeschreven brief. Een spreker opent zijn lezing niet met cijfers, maar met een gedicht. Of, zoals Mark Fisher betoogde: de melancholie waarmee je de leegte van het neoliberale discours toont, is op zich al politiek.

Verzet begint niet bij actie, maar bij aandacht. Niet bij systemen, maar bij situaties. Niet bij methodes, maar bij moed. En soms is de meest radicale daad die je kunt stellen: iets niet doen. Of iets langzaam doen. Of iets doen wat niemand begrijpt, behalve jijzelf.

Laat dat dan het begin zijn van een andere beweging.

Een denkbeweging.

👉 Wil je het Manifest ontvangen over Denkverzet en innerlijke vrijheid? Laat het weten in de eerste

comment. Vanaf 4 mei 2025 beschikbaar. We bouwen aan iets nieuws en jij bent welkom.